«...Қарсы  алдымда  қазақ  баласы тұр!  Таңқы танауының  өзі «мен -қазақпын» деп  айғайлап тұр! Еріксіз  ұмтылып  барып  баурыма  бастым. Басына  ауылдан  алып  шыққан  тақияны  кигіздім. «Абай  елі» атты  қазақ, орыс, ағылшын тілінде шыққан  кітапті  тарту  етіп тұрып:

- Мұнда сенің  елің туралы  жазылған – дедім.

- «Санкью» - деді ол  ағылшыншылап.

Арманның  ойын  бөлмесінің  ішкі  қабырғасы  қазақтың ою- өрнегімен  әдіптеліп, оң  жағына  кішкене  киіз үй  мен  домбыра  макеті қойылыпты. «Өз ұлты, өз елі туралы  білгені  жөн ғой»,-деді  отағасы. Қазақстанда  ол  әлі  болып  көрмепті. Монғолияға  сапар шегіп, Баян-Өлгийге  дейін  барып, ондағы  қандастарымыздың  қолымен тоқыған  кілемін де  әкеліп  Арманға тарту  етіпті...» (жазушы  Әкім Ысқақтың мақаласынан, «Қазақ  әдебиеті», 2008 жыл, наурыз).

Мұхит  асып  кеткен  жетім  қазақ  баласының  жүрегіне  жылу  сыйлап, жанына медеу  болған  қазақтың  ата-дәстүр, салт, тұрмысынан сыр шертетін  мұндай  сән- салтанатты  көне де жаңа  дүниелер  шекараның  арғы  шеті-ндегі  баянөлгийлік  қандастарымыздың  қолында  көп-ақ  екен.  ШҚ облыстық  этнографиялық  мұражайдың   қызметкерлері  желтоқсан  айында  көненің  көзіндей  сол  жәдігерлердің  бір нешеуін  іздеп-тауып, жинап, обл-ыстық  мұражайға  алып  келді.

Мұражайдың қазақ  бөлімінің  меңгерушісі  Болат Елікбай  бастаған  топ сапар  барысында  аймақтағы  Алтын  сөксе,  Сағсай ауылдарында  болып, жергілікті  халықтың  қолындағы  әшекейлік, тұрмыстық  заттарды  жинап  темірден  түйін  түйген  хас  шебер,  қолөнер  иелері- зергерлермен  танысып  қайтты.

Баянөлгийліктерден  тоқылуы мен  безендірілуі  бір  басқа  белдік, түскиіз, түйме,  түйреуш,  сондай –ақ  балдақ,  жемсаут  сияқты  бүркітшінің  құралдары, барлығы  12 жәдігер  әкелінген  екен. Барлығыда  күмістен  жа-салынған  бұл  заттар бюджеттен  бөлінген  60 мың теңгеден  астам  ақшаға  сатып  алынған. Жәдігерлердің  ең  басты  құндылығы  сонда, қазір  мұндай  дүниелерді  өз өңіріміздің ешқай  жерінен іздеп  таба  алмайсыз. Тау  ешкінің  мұйізінен жасалған бүркітші  балдағы шыны  тастармен  әрленіпті. Шетелдік  туристердің  көзіне  түсетін  де  осындай  асыл  эаттар, бұйымдар. Қолды  таянып, бүркітті  қондыруға  арналған  әдемі  балдақ та (онда саятшылық,  құсбегілік дәстүрі қатты  дамығаны  соншалық , ол қазір  бизнес  көзіне  айналып  отыр), қыздардың  күміс  белдігі  де  мұражайда  бұрын-соңды  болмаған.  Құмырысқа  тәрізді  түйреуіш те  көздің  жауын  алардай , сирек  кездесетін  әшекей.

-  Бұл  біздің  өз  елімізден тысқары  жерлерден  әкелінген  ең  алғашқы  жәдігеріміз.  Баян-Өлгий  аймағының  әкімі  Қабыл  Сәкейұлы  бізге  үлкен ілтипат  көрсетіп, сапарымыздың  сәтті  болуына көмектесті.Сондағы өлкелік  мұражаймен  2012 жылға  дейінгі өзара ынтымақтастық  туралы  келісімге  отырдық.  Быйылғы  жылдың  мамырында   бізде  Баян-Өлгий  өлкелік  мұражайының, Қасымұлы Нарбек  деген  шебер зергердің көрмесін өткізуге  келісіп  қайттық,- деп  әңгімеледі  бізге  сапар  қортындысы  туралы  осы жәдігерлерді  жеткізген   топтың  жетекшісі  Болат Мүбәракұлы.

«Жазда  киіз  үй  тігіп, жайлауға  шыққанда  келіңіздер, бірлесіп  экспе-дицияға  шығамыз»,- депті  баянөлгийлік  бауырлар  қазақстандық  қандас-тарын  қимай  шығарып  салып  тұрып. Ол шақыру  жауапсыз  қалмас. Өйткені, өр Алтайдың теріскей  бетін жайлаған  жалпақ  жұрттың қолында  қазақ  дегенде  көз  алдыңа  келетін  кешегі  көнеден, бүгінгі  өркениетке  дейінгі  талай  дүние жүр...

Жанар  Көкенайқызы

«Дидар» газеті  № 36, 2008 жыл 22 наурыз.